در طب ایرانی اسلامی بواسیر اینگونه تعریف میشود:
بر سر عروق مقعد، زوائدی از خون غليظ سوداوى پديد می آيد. و اين زوائد و جوشها، هفت گونه است:
- يكى، آنكه موضع متورم شده و چيزى از آن ترشح نمیشود.
- دوم، آنكه شاخه و ریشه هایی دارد که به آن «نخلى» گفته میشد.
- سوّم، آن كه دایره مانند و چاق است مانند حب انگور که به آن «عنبى» گفته میشد.
- چهارم، آنكه شبیه به انجير است که به آن «تينى» گفته میشد.
- پنجم، آنكه کوچک و سخت مانند عدس و نخود است به آن «ثولولى» گفته میشد.
- ششم، آنكه دراز و سخت مشابه هسته خرما باشد و آن را «تمرى» گفته میشد.
- هفتم، آنكه دراز و نرم شبیه به توت باشد و آن را «توتى» گفته میشد. و سر توتى، مدور و مانند حب است و ریشه آن باريك است.
و در هرکدام از موارد فوق میتواند زردآب از آن خارج شود یا نشود.
با این وجود، يا خارج مقعد است يا داخل آن. و هرچه داخل مقعد است سخت درمان است.
و آنكه سوراخ دارد و زرداب و خون از آن ترشح میکند، درد کمتری دارد، چون ماده آزاردهنده از موضع خارج میشود.
بدترين همه اقسام بواسير، بواسیر نخلى است. و بعد از آن، تينى. و بعد از آن آنچه بلند است و سر او مایل به زير ریشه باشد و گاه ادرار را حبس کرده و درد شديدی را بوجود می آورد.
و بايد دانست كه:
- سوزش و درد شديد همراه با سوزش در بواسیر، علامت خون صفراوى و رقیق است.
- و احساس فرو رفتن سوزن در بدن و سنگینی زیاد و سوزش کم، علامت خون غليظ است.
سیر درمان:
اگر دم غالب باشد، فصد رگ باسليق يا رگ صافن بزنید، به حسب نیاز.
پایین کمر که به آن موضع، ساکرال نیز گفته میشود را حجامت كنید.
اگر فرد یبوست دارد، سعی کنید که با جوشانده هلیله شکم فرد روان شود.
باید کبد و طحال را با اصلاح تغذیه و ترکیب خاکشیر و آب جوش صبح ناشتا پاکسازی کرد.
و غذاهایی که تولید خون صالح میکنند، مانند سوپهایی كه با گوشت پرنده های چاق تهیه شده اند را میل کنید.
و از هرچه غليظ يا شور است مانند گوشت گاو، بادنجان، عدس، کلم و ماهى شور پرهیز کنید.
به طورخلاصه تلاش کنید که شکم روان باشد و میتوان برای روانی شکم از مربای هليله، مربای آمله، اطريفل صغير و مخلوط آب سیب با روغن بادام شیرین و مانند آن استفاده کرد.
مگر در زمانی که بواسیر همراه با اسهال باشد که در اینجا بند آوردن شکم لازم است.
بعد از پاکسازی و اصلاح کبد، نوع بواسیر را بررسی کنید و به حسب آن تدابیری را در نظر بگیرید؛ مثلا:
اگر بواسير آزار ندهد و درد نداشته باشد، چيزى كه موجبی خشکی و ریزش آن میشود را استفاده کنید.
و اگر بواسير پر و همراه با درد باشد و ترشح نداشته باشد، چيزى استفاده کنید كه دهانه عروق مقعد را بگشايد و خون از آن خارج شود و درد ساکت شود.
و اگر خروج خون از بواسير به افراط و زیاد بود و خون سرخ و صاف و رقيق بود و ضعف ایجاد شد، از بندآوردنده های خون استفاده کنید؛ امّا آنجا كه حرارت زیاد باشد و ترس از ضعف قوا نباشد و خون سياه خارج شود بهتر است كه جلوی خونریزی را نگیرید؛ چرا كه خروج خون برای در امان ماندن از بیماریهای سوداوی مانند ماليخوليا و خفقان و سردرد سوداوى و درد کمر و درد کلیه و رحم و مانند آن مفید است؛ به همین دلیل گفته شده كه خون بواسير، مانند خون حيض است كه از بروز بسیاری از بيمارى جلوگیری میکند. و اگر در زمان نامناسب جلوی خونریزی را بگیرید، به همان امراض دچار خواهید شد.
اگر با تدابيری که ذکر شد فایده ای حاصل نشد، از زالو درمانی استفاده کنید و اگر با زالو هم نتیجه ای حاصل نشد دیگر باید دست به دامن جراح شد.